Literaire stroming
Literaire stroming
- Gericht op mens en samenleving en op alle lagen van de bevolking
- Kennis overdragen door bvb. encyclopedieën
- Raken van het "hart" door burgerlijke en sentimentele romans
- Nieuwe politieke ideeën verspreiden zoals gelijkheid, vrijheid door politieke en satirische tijdschriften
- Nieuwe genres zoals briefromans, kinderliteratuur, proza-toneel, reisverhalen
Tekstfragmenten
Kinderliteratuur
Moeder lief! zie daar een roosjen,
Van uw Coosjen,
Wijl gij heden jarig zijt.
'k Heb van morgen al gezongen,
En gesprongen:
Zo verlangde ik naar dien tijd.
Maar kan ik geen rijmpjes digten,
Moet ik zwigten
Voor mijn broer in poëzij.
Neem dan, moeder! Slegts dit roosjen,
Van uw Coosjen.
'k Heb u tog zo lief als hij.
Satire
Vier of vijf apinnetjes kwamen heel vriendelijk naar mij toe. Manmens! wij hebben de opdracht gekregen om u een vriendelijk verzoek te doen.
O mijn engeltjes! vraag maar wat jullie willen.
Men vertelt ons dat manmensen geen staarten hebben, is dat waar?
(Ik keek hen aan en werd een beetje verlegen.)
Geen staarten? - Hoe!-
U, manmens! U weet toch wel wat een staart is? - U heeft toch van 't afhakken gehoord.
o Goede en rechtvaardige hemel! dacht ik, ze zijn gekomen, om mijn staart af te hakken!
Encylopedie
Briefroman
Ik krijg nooit wijn. Tante zegt dat het niet goed is voor me en dat is goed mogelijk; want ik ben jong en gezond. "Kom Saartje, ruim de tafel maar af; Brechtje is wat vermoeid; de sloof wordt oud." Ik deed dat; zette het dessert neer. "Waar benne de flensjes, Saartje?" "Die benne in mijn maag, tante." Hup mijn servet neergegooid (per ongeluk tegen broeders palmhouten pruik) en het onweer op mijn kamer ontvlucht. U weet, ik ben tamelijk snel, wat mij toen goed van pas kwam. Hup de deur op slot. 's Avonds kwam de Hottentot [= Brechtje] met een stuk brood en een glas zuur bier, ze zei erbij, "dat ik het nooit kon verantwoorden, de manier waarop ik een vroom mens plaagde." "Scheer je van mijn kamer," zei ik, en duwde haar de deur uit. Het brood (dat goed viel op de flensjes) at ik op. Het bier gooide ik weg, en dronk wat water uit mijn karaf: ik ging vroeg naar bed en sliep als een roos.
https://www.literatuurgeschiedenis.org/18e-eeuw/de-briefroman<br>
Reisverhalen
Godgeleerden vertellen wonderbaarlijke en angstwekkende verhalen over de Hel, terwijl zij, of wij, niet weten, wat, of waar de Hel is, of op welke manier de Godlozen daar zullen worden gestraft; [...] Al net zo gaat het met de Hemel, waarover de godgeleerden onuitsprekelijke vreugden en volmaaktheden vertellen, terwijl ze, net als de gewone man, de reis ernaartoe proberen uit te stellen.
Beschryvinge van het magtig Koningryk Krinke Kesmes (1708), geschreven door de Zwolse arts Hendrik Smeeks.
Zo'n verhaal of episode waarin iemand op een afgelegen eiland een leven opbouwt noemen we een 'robinsonade', naar Robinson Crusoë. Robinsonades werden heel populair, juist omdat ze zo geschikt waren om te illustreren dat de wereld maakbaar was, verlicht uitgangspunt bij uitstek.